Po nocy spędzonej w Hotelu Gunes w Istambule odwiedzimy dziś miejsce szczególne – fascynujące i budzące grozę. Przez kilka wieków ciągnęły tam poselstwa również z Polski, ludzie oskarżeni o zdradę czy szpiegostwo tracili głowy, ale nawet najznakomitsi goście nie mogli zobaczyć tego miejsca w całości. Będzie nim Topkapı Sarayı czyli wielki pałac sułtana.
Jego budowę rozpoczęto na pewno za panowania i na polecenie Mehmeda II Zdobywcy w roku 1459, a więc w 6 lat po zdobyciu Konstantynopola. Dostępne źródła nie potrafią jednak dokładnie sprecyzować daty zakończenia budowy głównego trzonu pałacowego. W jednych podaje się rok 1465, a w innych końcówkę lat 60-tych. Początkowo w pałacu przebywało 700-800 mieszkańców, ale w ciągu wieków ich liczba wzrosła do około 5 tys. w normalne dni i do 10.000 podczas świąt i festiwali. Największą grupą byli janczarzy przebywający w zabudowaniach pierwszego dziedzińca.
W ten sposób pałac stał się największym pałacem na świecie. Otaczające go mury miały około 5 kilometrów długości, a jego powierzchnia zajmowała około 700 tys. m2. Podczas 400 lat panowania w Topkapi każdy sułtan dodał do pałacu inną sekcję lub salę, w zależności od gustu lub potrzeb danego czasu. Dlatego pałac to istny labirynt budynków skupionych wokół kilku dziedzińców chronionych przez kolejne bramy.
Po części wynika to z panujących wówczas zasad i zwyczaju, a po części z troski o bezpieczeństwo. Pałac miał bowiem zapewniać imperialne odosobnienie sułtana i jego rodziny od reszty świata, a jednocześnie oferować im niezbędną przestrzeń życiową. Zasady tego odosobnienia skodyfikował sam Mehmed II w Kodeksie Kanunname regulującym zasady działania urzędów, sądów i kwestie protokolarne.
Pałac oddziela od miasta Brama Cesarska wychodząca na ulicę, która była miejscem parad i procesji. Przed nią w roku 1728 Sułtan Ahmed III wzniósł bogato zdobioną budowlę, nazywaną od jego imienia Fontanną Sułtana Ahmeda III. Bramą Cesarską wchodzi się na pierwszy dziedziniec, który był dostępny dla wszystkich i był jedynym miejscem do którego wysocy dostojnicy mogli wjechać konno. Na Alay Meydanı czyli dziedzińcu janczarów znajdowały się magazyny, łaźnie i stajnie. W obrębie dziedzińca znalazł się także kościół pw. Pokoju Bożego (Haga Eirene) wybudowany w VI w. który adaptowano na arsenał i mennicę. Poza nim pozostałe budynki nie zachowały się do naszych czasów. Brama Cesarska pochodzi z roku 1478 i można dopatrzeć się na niej tughry Mehmeda II i Abdüla Aziza I, którzy ją zbudowali i odnowili. Tughra w kulturze islamu była monogramowym znakiem monarchy na podobieństwo znaku herbowego.
Na drugi dziedziniec wchodzi się Bramą Powitania – Orta Kapı – nazywaną też Bramą Środkową. Tę mogli przekraczać tylko ludzie pełniący służbę w pałacu i zaproszeni goście. Bramę wzniósł w 1524 roku Sulejman I Wspaniały, który przy budowie zatrudnił architektów z podbitych Węgier. Obowiązujący zwyczaj tylko jemu zezwalał na przekraczanie tej bramy konno. Po prawej stronie drugiego dziedzińca znajdowały się kuchnie pałacowe, w których pracowało od 800 do 1000 kucharzy. Spróbujcie sobie wyobrazić organizację pracy w tym miejscu, które musiało wyżywić czasami nawet 10 tys. ludzi. Zajrzyjmy tam na chwilę.
Po lewej stronie drugiego dziedzińca znajduje się Divan, czyli komnata Rady Imperialnej, gdzie wezyrowie i wielki wezyr zbierali się, aby porozmawiać o sprawach bieżących lub przyjmowano gości zagranicznych. Obecny budynek pochodzi z czasów Sulejmana i musiał być odnowiony po wielkim pożarze haremu w roku 1665.
Korzystając z tajnego przejścia i okratowanego okienka sułtan mógł śledzić posiedzenia rady. Przechodził wówczas ze swoich kwater w Wieży Sprawiedliwości do specjalnego pomieszczenia nad salą obrad. Wspomniana Wieża Sprawiedliwości była najwyższym budynkiem i służyła do nadzoru portu.
Na drugim dziedzińcu mieszkali także Halberdierowie, a do ich obowiązków należał przewóz drewna do pałacowych pomieszczeń i obsługa niektórych części pałacowych. Halberdierowie nosili długie warkocze, aby wskazać ich wyższą pozycję. Pierwsze wzmianki o tym korpusie pochodzą z 1527 roku. Budynek, w którym dziś jest wystawa broni był pierwotnie jednym z pałacowych skarbców. Ponieważ kolejny skarbiec znajdował się w obrębie trzeciego dziedzińca ten nazywano zewnętrznym. Z tego skarbca finansowano administrację państwową i wypłacano żołd Janczarom. Pieczęć do skarbca sułtan powierzał Wielkiemu Wezyrowi. W czasach osmańskich drugi dziedziniec był pełen pawi i gazeli i służył także jako miejsce spotkań dworzan.
Zostańmy jeszcze na chwilę między drugim a trzecim dziedzińcem. W pobliżu Bramy Szczęśliwości znajduje się bowiem ciekawy monument nawiązujący do znacznie późniejszej historii. To tzw. Monument Suchumi. Pomnik nosi tuğraę sułtana Abdülhamida II, a napisy na tablicy upamiętniają budowę przez Sułtana Ahmeda III twierdzy w Suchumi na wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego. Twierdza została utracona przez Turków pod koniec wojny rosyjsko-tureckiej w latach 1877–78. Monument został wzniesiony, aby służył jako lekcja historii dla wszystkich.
Przez Bramę Szczęśliwości wchodziło się na trzeci dziedziniec nazywany Dworem Wewnętrznym (Enderûn). Brama ta była chroniona przez białych eunuchów i nikt nie mógł przejść bez osobistej zgody sułtana. Nawet Wielki Wezyr mógł ją przekroczyć tylko w określone dni i na określonych warunkach. Sułtan wykorzystywał tę bramę i plac Divan Meydanı tylko do specjalnych uroczystości. Siedział przed bramą na swoim tronie Bayram w dni religijne, świąteczne i przyjmował hołd poddanych. Tu również odbywały się uroczystości pogrzebowe sułtanów.
Tuż za bramą znajdowała się Sala Audiencyjna (Tronowa). To charakterystyczny kwadratowy budynek otoczony 22 kolumnami podtrzymującymi duży dach. W tej sali sułtan spotykał się z ambasadorami obcych państw, a także ze swoimi doradcami wojskowymi. Ze względów bezpieczeństwa obsługę sali stanowili wyłącznie głuchoniemi.
Warto także odwiedzić Bibliotekę Enderûna nazywaną także biblioteką sułtana Ahmeda III z 1719 roku. W zbiorach biblioteki znajdowało się 3500 rękopisów. Nisza na przeciwko wejścia była prywatnym kącikiem sułtana.
Ważnym budynkiem był charakterystyczny Pawilon Zdobywcy pełniący za czasów Sulejmana I funkcję skarbca.Na trzecim dziedzińcu znajdował się także Meczet Ağas (Ağalar Camii) będący jedną z najstarszych budowli pochodzącą z XV wieku i czasów panowania Mehmeda II. Jednocześnie jest on największym meczetem w pałacu.
Ważną częścią trzeciego dziedzińca był kompleks budynków pałacowego haremu liczący około 400 pokoi. Zamieszkiwała tu matka sułtana, jego żony i konkubiny, a także reszta rodziny, dzieci i ich słudzy. Wstęp do tego zespołu mieli tylko jego mieszkańcy i eunuchowie strzegący haremu. Dziś za dodatkową opłatą można zobaczyć tylko około 12 komnat ale zajrzeć tam warto. W moim przypadku największym wrogiem był czas i dlatego nie opiszę wszystkich pomieszczeń. Tym nie mniej pokażę kilka migawek, bo właśnie tu rozgrywały się losy bohaterek serialu „Wspaniałe stulecie”. Popatrzcie i zdecydujcie czy chcielibyście tu zamieszkać i w jakiej roli. Ale uwaga – sułtan był tylko jeden i to miejsce jest już zajęte.
Do zwiedzania udostępnione są: sala fontanny, dziedziniec eunuchów, dziedziniec apartamentów królowej, dziedziniec konkubin, tajna komnata Murata III, pokój owocowy, złota droga, a także apartamenty książąt. Ciekawym jest przedsionek haremu zbudowany w 1587 roku przez Murada III. Działał tu skarb haremu.
Spośród dostępnych komnat moją szczególną uwagę zwróciła Sala Cesarska (Hünkâr Sofası), znana również jako Sofa Cesarska zbudowana podobno pod koniec XVI wieku. Była to sala recepcyjna sułtana, a także jako miejsce rozrywki Haremu. Tutaj sułtan przyjmował swoich powierników, gości, matkę, pierwszą żonę i pozostałe małżonki oraz swoje dzieci. Sułtan zasiadał na tronie, a galerię zajmowały małżonki sułtana, na czele z Królową Matką. Pozłacane krzesła są prezentem cesarza Wilhelma II z Niemiec, a zegary są darem królowej Wiktorii. Ostatnią częścią Haremu był Dziedziniec Ulubionych wychodzący na duży basen oraz ogród Şimşirlik Bahçes.
Najbardziej prywatną częścią pałacu był czwarty dziedziniec składający się z szeregu pawilonów, kiosków, ogrodów i tarasów. Znajdziemy tu między innymi Kiosk Erevan czy Bagdad Kiosk (Bağdat Köşkü) po prawej stronie górnego tarasu z fontanną. Pawilon Erevan został zbudowany w 1636 roku dla upamiętnienia zwycięstwa sułtana Murada IV w Erywaniu we współczesnej Armenii. Służył do przechowywania ceremonialnych turbanów sułtana, a także cennych książek za czasów Mahmuda I. Z kolei Bagdad Kiosk to pamiątka kampanii Murada IV po 1638 roku. Znajduje się obok pozłacanego pawilonu İftar. Miejsce to należy do najczęściej fotografowanych przez turystów.
Być może dlatego, że było to szczególne miejsce dla sułtana. Właśnie tu pod złotym baldachimem spożywał posiłek po zachodzie słońca w czasie ramadanu. Stąd pochodzi jego nazwa, bo iftar to jeden z religijnych elementów obchodzenia ramadanu czyli wielkie ucztowanie po modlitwie o zachodzie słońca. Obok znajdował się Pokój Obrzezania dodany w roku 1640 przez Sułtana Ibrahima.
Kolejną budowlą tego dziedzińca jest Tarasowy Kiosk pochodzący z XVI w. Mieścił on główną salę o nazwie Divanhane, salę modlitwy (Namaz Odası lub Şerbet Odası) i pokój wypoczynkowy gdzie podawano słodkie napoje owocowe.
Topkapı Sarayı był rezydencją sułtanów przez prawie 400 lat. Ostatnim władcą, który tu przebywał do roku 1839 był Mahmud II. Potem siedzibę władców przeniesiono do pałacu Dolmabahçe. Zostawiam Was na czwartym dziedzińcu na chwilę refleksji.
