Początek rodu Tokugawa i historia Ieyasu
Relacjonując swoją wyprawę do Japonii trudno mi było zachować jakąś historyczną chronologię. Na kolejnych stronach pojawiały się ważne miejsca i postaci ale związek między nimi trudno było ułożyć w jedną spójną opowieść. Dlatego właśnie tu znalazłam miejsce by opowiedzieć o ludziach i wydarzeniach, które wywarły chyba największy wpływ na historię kraju na przestrzeni co najmniej 250 lat. Będzie to opowieść o początkach rodu Tokugawa i historia związana z osobą Ieyasu. Mam nadzieję, że spotka się z Waszym zainteresowaniem.
Zacznijmy tę historię od połowy wieku XVI w. czyli okresu Azuchi-Monoyama albo sengoku-jidai gdy Japonia znajdowała się w stanie wojny. Praktycznie wszyscy walczyli ze wszystkimi, zawierali sojusze i zrywali je, brali członków rodzin jako zakładników.
Wśród liczących się rodów w tym okresie można wyliczyć: Toyotomi, Oda, Imagawa, Hojō, Matsudaira, Takeda, Mori, Shimazu, Kobayakawa.
Pośród tego zgiełku pojawiły się trzy postacie, które chciały siłą podporządkować sobie zwaśnione klany, wymóc posłuszeństwo shogunowi i tym samym zjednoczyć kraj pod jednym silnym dowództwem. Byli to Oda Nobunaga, Toyotomi Hideyoshi i Tokugawa Ieyasu.
Najstarszym był Oda Nobunaga który urodził się 23 czerwca 1534 w Nagoi. 2 lutego 1536 przyszedł na świat Toyotomi Hideyoshi, a w styczniu 1543 roku w prowincji Mikawa urodził się Takechiyo Matsudaira (późniejszy Tokugawa Ieyasu).
Ród Matsudaira przez wiele lat walczył z klanami Oda i Imagawa, ale był silnie podzielony. O ile większość rodziny sprzyjała klanowi Oda to ojciec Ieyasu – Hirotada wolał być wasalem klanu Imagawa.
Gdy w 1548 roku Oda zajęli prowincję Mikawa Hirotada zwrócił się o pomoc do Imagawa, ale w zamian musiał oddać swojego syna Takechiyo jako zakładnika. Pomimo protestów rodziny zgodził się na to. Oda Nobuhide dowiedział się o tym i zaatakował orszak porywając Takechiyo. Zagroził Hirotadzie, że zabije syna jeżeli nie zerwie kontaktów z Imagawa. Hirotada nie przyjął tego warunku poświęcając syna, ale wbrew groźbom Takechiyo nie został zabity.
W 1549 roku zmarł Hirotada, a niedługo potem Nobuhide. Oba rody zostały poważnie osłabione, a ponadto Matsudaira pozostali bez przywódcy. Wzrosła natomiast potęga rodu Imagawa i jego nowy przywódca Yoshimoto wysłał armię by zaatakować zamek rodu Oda. Zamek został zdobyty a do niewoli trafił starszy syn Oda Nobuhiro. Z jego młodszym bratem Nobunagą wynegocjowali zwolnienie Nobuhiro i zwrot zamku pod warunkiem, że Takechiyo powróci do Imagawa. Tak się stało.
W roku 1556 Takechiyo uzyskał pełnoletniość (mając 13 lat) i przyjął imię Motoyasu Matsudaira. Pozwolono mu na powrót do Mikawy. W międzyczasie zmarł Oda Nobuhiro i przywódcą klanu został Oda Nobunaga. Tymczasem przywódca rodu Imagawa Yoshimoto zdecydował się na podbój Kyoto, a Motoyasu miał mu w tym pomagać atakując twierdzę w Marune. Motoyasu zdobył zamek i na szczęście dla niego pozostał w nim bo w głównej bitwie pod Okehazamą w 1560 roku wojska Imagawa zostały pobite, a Yoshimoto zginął. Teraz Motoyasu postanowił zerwać ostatecznie z klanem Imagawa i połączyć siły z Oda Nobunaga. Musiał zawrzeć taki sojusz potajemnie bo jego żona i syn ciągle pozostawali jako zakładnicy w zamku Imagawa.
W 1561 roku Motoyasu zaatakował jeden z zamków Imagawa i wziął jako zakładników żonę i dwóch synów dowódcy. Dzięki temu mógł ich wymienić na swoją rodzinę i ostatecznie uwolnić się od Imagawa.
W roku 1566 wystąpił do cesarza o zgodę na zmianę nazwiska na Tokugawa Ieyasu by udowodnić pochodzenie swojego klanu od starego rodu Fujiwara i bezpośrednio od rodziny cesarskiej.
W roku 1568 Oda Nobunaga zajął Kyoto i stał się faktycznym władcą Japonii, a Tokugawa ciągle był jego poddanym. Pomyślał o powiększeniu swoich ziem o tereny należące do Imagawa i w tym celu związał się sojuszem z klanem Takeda. Sojusz nie potrwał długo i wreszcie doszło między nimi do wojny. W 1575 r. Takeda Katsuyori zaatakował zamek w Mikawie, a Tokugawa zwrócił się o pomoc do Nobunagi. Połączone wojska w sile 38 tys. żołnierzy pokonały Takedę, ale ostateczna bitwa rozegrała dopiero w roku 1582.
Wcześniej bo w 1579 roku żona Ieyasu oraz jego najstarszy syn zostali oskarżeni o spiskowanie z Takedą w celu zabicia Nobunagi. Żona Ieyasu została ścięta, a Nobuyasu musiał popełnić seppuku.
W roku zwycięstwa nad Takedą (1582) Nobunaga został zdradzony przez jednego ze swoich dowódców, który najpierw opuścił zamek w Kyoto, a następnie zaatakował go gdy Nobunaga miał w nim zaledwie 100 żołnierzy.
W chwili śmierci Oda Nobunaga panował nad połową z 66 prowincji głównie we wschodniej i środkowej części Honshu. To on sprowadził do Japonii jezuitów bo miał nadzieję, że chrześcijaństwo osłabi potęgę klasztorów buddyjskich, które w całym wojennym zamęcie zbrojnie wystąpiły przeciw obowiązującym prawom wciągając w to chłopstwo i niższą szlachtę. Był to tzw. ruch ikko-ikki. Oda Nobunaga był także pierwszym dowódcą, który swoje wojska wyposażył w broń palną – muszkiety. To jego muszkieterzy walnie przyczynili się do zwycięstwa w bitwie z Takedą w roku 1575 gdzie zginęło ponad 10 tys. wojowników Takedy.
Po śmierci Ody Nobugagi jego dzieło zjednoczenia kraju kontynuował Toyotomi Hideyoshi. Była to dziwna postać biorąc pod uwagę, że był synem chłopa. Gdy jego ojciec zmarł miał 8 lat. Rodzina przeznaczyła go na służbę do klasztoru, ale on miał inne plany. W wieku 15 lat uciekł z domu i zaciągnął się na służbę do zamku Kuno u Yukitsuny – jednego z wasali Imagawy. Po siedmiu latach w roku 1558 uciekł stamtąd i przyłączył się Ody Nobunagi. Dzięki niespotykanym zdolnościom przywódczym szybko stał się jednym z najważniejszych ludzi w jego obozie i działał na zachodzie Honshu i na wyspie Shikoku. Po śmierci Nobunagi pokonał sprawcę zamachu, a w roku 1584 podbił wszystkie cztery prowincje na Shikoku. Za swoje osiągnięcia otrzymał od cesarza stanowisko i tytuł kampaku (doradcy i pierwszego ministra). Od tego momentu pozostały mu do podporządkowania jeszcze dwa silne klany Shimazu na Kiusiu i Hōjō w okolicy dzisiejszego Tokio. Ostatecznie pokonał je w roku 1590 dysponując 120 tys. armią i pomocą Tokugawy.
Od tego momentu zapragnął większych zdobyczy. Chciał podbić Koreę i Chiny. Początkowo odnosił tam wielkie sukcesy docierając do Seulu, ale kolejna wyprawa skończyła się klęską jego floty. Po tej porażce zajął się budowaniem przyszłości swojej rodziny w Japonii. W 1593 urodził się jego syn Hideyori, kończył budowę swojego zamku w Osace którą rozpoczął w roku 1583 na miejscu dawnego buddyjskiego klasztoru rozbitego przez Nobunagę. Chciał by jego zamek był podobny do zamku Nobunagi ale jeszcze większy i bogatszy. Potężna fosa, olbrzymie mury niemal pionowo opadające do wody, liczne wieże strażnicze czyniły go praktycznie niemożliwym do zdobycia. Główna wieża miała mieć 5 pięter nad ziemią i trzy pod ziemią i była pokryta licznymi złoceniami. Zamek ukończył w roku 1598 i w tym samym roku zmarł.
Został ubóstwiony jako kami, poświęcona jest mu świątynia w Kioto, Toyokuni Shrine. Obok niej znajduje się Mimizuka, kopiec grobowy zawierający ponad 38 tys. nosów obciętych zabitym Koreańczykom przez wojska japońskie. Wielką bramę tej świątyni pokazałam na zdjęciu tytułowym.
To jemu można zawdzięczać ustawę która pozwalała nosić broń wyłącznie samurajom i rozpowszechnił ceremoniał picia herbaty. Zmienił też sposób opodatkowania daimyo nie od powierzchni ziemi, ale od wartości rocznych plonów mierzonych w tzw. koku.
Koku była objętością ryżu wystarczającą do wyżywienia jednego człowieka przez rok. Najbogatsi władcy zamków osiągali w tym czasie dochody roczne w wysokości 580.000 koku jak np. Ukita Hideie władca prowincji Bizen i „Zamku Wron” w Okayamie. Nawet przeliczenie że 1 m sześcienny ryżu dawał 3,6 koku mówi niewiele. Ile to na dzisiejsze pieniądze?
Istniejąca wówczas moneta złota 1 ryo miała wagę 9 g i jej równowartość wynosiła 4 koku, a potem wzrosła do 1 koku. Dzisiaj 1 uncja jest warta 1232,90 $ i ma 28,3 g. A zatem 1 g jest warty 42,0 $. Moneta 1 ryo byłaby warta 378 $. Zatem jeśli 1 ryo byłoby warte 4 koku to 1 koku byłoby równe 94,5 $. Zatem dzisiejsze dochody takiego daimyo byłyby równe od 54 mln do 200 mln dolarów.
Wróćmy jednak do historii Toyotomi. Przed śmiercią Hideyoshi ustanowił regentów, którzy mieli sprawować rządy w imieniu jego syna Hideyori do czasu uzyskania przez niego pełnoletniości. Źródła mówią różnie o ich liczbie i czasie w którym to zrobił.
W skład tej rady mieli wchodzić: Tokugawa Ieyasu, Toshi’ie Maeda, Terumoto Mōri, Hideie Ukita, Kagekatsu Uesugi i Kobayakawa Takakage. Było ich zatem sześciu. Ustanowienie rady regentów musiało nastąpić przed rokiem 1596 bo właśnie w tym roku zmarł Kobayakawa Takakage. Jego syn Hideyori został przekazany pod bezpośrednią opiekę Toshi’ie Maeda. Ten jednak zmarł rok później, a Tokugawa zaczął powoli odkrywać swoje plany.
Tokugawa wcale nie chciał być regentem, ale przywódcą Japonii i zaczął nawiązywać sojusze z klanami wrogimi wobec Toyotomi. Wreszcie gdy w roku 1600 zaatakował zamek Fushimi – rezydencję Toyotomi – wzbudził gniew pozostałych regentów.
Japonia podzieliła się na dwa obozy: wschodni pod wodzą Tokugawa i zachodni pod przywództwem Mitsunariego Ishidy. Ishida nie był regentem ale wrogiem Tokugawa podejrzewanym nawet o to że planował zamach na jego życie. W zamku Fushimi Tokugawa osadził Torii Mototada.
Japonia stanęła na krawędzi wojny i 21 października 1600 roku rozpoczęła się największa bitwa pod Sekigaharą, w której naprzeciwko siebie stanęło 160 tys. żołnierzy. Bitwę wygrał Tokugawa i obóz wschodni, ale wcale nie było to takie oczywiste bo siły zachodniej koalicji były większe. Poza tym nie zdążył na czas syn Tokugawy Hidetada z 36 tys. wojowników.
Do tego zwycięstwa przyczyniły się dwie, a może trzy osoby. Pierwszym był Torii Mototada, który związał swoimi siłami około 40 tys. wojowników Ishidy oblegających zamek Fushimi. Mógł uciec ale walczył do ostatniego żołnierza i na koniec popełnił seppuku. Dał jednak Tokugawie 11 dni na przegrupowanie sił.
Drugim był Kobayakawa Hideaki syn zmarłego regenta, który opowiedział się za Ishidą, ale Tokugawa wiedział, że w decydującym momencie przejdzie na jego stronę.
Przyłączył się do niego także Terumoto Mōri, który pierwotnie miał zachować neutralność.
W roku 1603 Tokugawa Ieyasu otrzymał z rąk cesarza tytuł shoguna, a 2 lata później przekazał go swojemu synowi Hidetada, chociaż faktycznie kontrolował wszystko przez 11 lat. W tym samym roku Ieyasu wybudował w Kyoto swoją warowną rezydencję Nijō-jō by w razie potrzeby mógł znajdować się bliżej cesarza. Więcej o tym miejscu na stronie Zamek Nijō-jō
Praktycznie wszyscy przeciwnicy zbrojnie występujący przeciw Tokugawie zginęli bądź zostali schwytani i ścięci. Udało się przeżyć tylko nielicznym. Jednym z nich był Ukita Hideie – z „Zamku Wron”, który ukrywał się przed Tokugawą przez trzy lata, a po schwytaniu został skazany na wygnanie. Jego zamek Tokugawa podarował Kobayakawa Hideaki. O Zamku Wron dowiecie się więcej na stronie Okayama-jō.
W roku 1614 Tokugawa postanowił ostatecznie rozprawić się z klanem Toyotomi i zaatakował zamek w Osace. Pomimo oblężenia przez 200 tys. armię nie zdobył nawet zewnętrznych murów. Zaproponował wtedy Hideyori pokój pod warunkiem zasypania zamkowej fosy. Hideyori zgodził się czyniąc zamek bezbronnym. Gdy rok później zaczął odkopywać fosę Tokugawa powrócił i zdobył zamek, a Hideyori i jego matka popełnili seppuku.
Tokugawa Ieyasu zmarł 17 kwietnia 1616 roku. Różne źródła spekulują, że przyczyną śmierci mógł być nowotwór albo choroba weneryczna. A może było jeszcze inaczej o czym oficjalne przekazy wolą raczej milczeć? Prawdy chyba się nie dowiemy, ale film który przedstawia jego historię warto obejrzeć – Zabić Shoguna
Przydatne terminy
Sesshō sprawował regencję w okresie małoletniości cesarza, zaś kampaku pełnił funkcję doradcy i pierwszego ministra. Oba urzędy nosiły wspólną nazwę Sekwan
Hatamoto – samuraj w bezpośredniej służbie shōgunów Tokugawa w feudalnej Japonii. Mimo że wszystkie trzy shōgunaty w historii Japonii posiadały oficjalnych wasali, w przypadku dwóch wcześniejszych określano ich jako gokenin.
W okresie Edo hatamoto byli wyższą grupą wasali rodu Tokugawa, a gokenin niższą. Różnica między nimi opierała się przede wszystkim na poziomie dochodu. Dodatkowo, hatamoto mieli prawo audiencji u shōguna (to prawo nie przysługiwało gokenin). Słowo hatamoto dosłownie oznacza „u podstawy sztandaru” i jest często tłumaczone jako „chorąży”.
Shōgun – w 1192 r. cesarz Go-Shirakawa przyznał ją Yoritomo Minamoto, który przekształcił ją w funkcję dożywotnią i dziedziczną..
